Quỹ đầu tư mạo hiểm (ĐTMH) là một trong những kênh hỗ trợ các doanh nghiệp ứng dụng khoa học và công nghệ (KH&CN), phát triển sản xuất, kinh doanh để khởi nghiệp. Ở Việt Nam đã có một số dự án ĐTMH của nước ngoài, nhưng mới chỉ ở dạng thăm dò, tìm kiếm ứng viên tiềm năng. Việc hình thành một quỹ ĐTMH tại thời điểm hiện tại là cần thiết cho doanh nghiệp có thể nhanh chóng tiếp cận nguồn vốn để khởi nghiệp.

Hiện nay, hầu hết các doanh nghiệp khởi nghiệp chỉ có các ý tưởng kinh doanh, chưa có kế hoạch phát triển sản phẩm, chiến lược quản lý và thị trường. Quỹ ĐTMH là “công cụ” quan trọng giúp hình thành và phát triển các doanh nghiệp khởi nghiệp xuất phát từ các kết quả nghiên cứu KH&CN. Tuy nhiên, trên thực tế mới chỉ có 10% số các ý tưởng công nghệ mới và xuất sắc nhận được đầu tư từ các nhà ĐTMH. Mặc dù tỷ lệ được chọn ĐTMH không cao, nhưng khi doanh nghiệp khởi nghiệp thành công sẽ có các tác động to lớn đến phát triển kinh tế của một quốc gia, thậm chí cả thế giới. Sự thành công của Microsoft, Apple trong sản xuất hay của Google, Alibaba trong kinh doanh, dịch vụ là những minh chứng cho điều này. Theo Viện trưởng Chính sách chiến lược KH&CN Tạ Doãn Trịnh, thời gian vừa qua, Bộ KH&CN đã khởi động Dự án Thung lũng Sillicon Việt Nam (dự án VSV) để tạo ra sân chơi mới, hỗ trợ cho những ý tưởng công nghệ xuất sắc của các nhà khoa học và kết nối với các nhà ĐTMH chuyên nghiệp. Dự án VSV đã gặt hái được những thành công bước đầu, chỉ với khoản đầu tư ban đầu không lớn (khoảng từ 10 nghìn đến 20 nghìn USD), nhưng đã tạo ra một số nhóm khởi nghiệp được định giá từ vài trăm nghìn đến hàng triệu USD. Tuy nhiên, một trong những đặc điểm của ĐTMH là việc các nhà đầu tư sẽ thoái vốn khi nhận thấy lợi nhuận đầu tư cao nhất. Khi đó, sẽ cần tới nguồn vốn đầu tư của các quỹ ĐTMH để chuyển dịch dần dòng vốn của các nhà đầu tư tư nhân sang. Tại Việt Nam đã có một số quỹ đầu tư như IDG Venture, Mekong Capital, Vina Capital, Dragon Capital… nhưng chỉ đầu tư vào các công ty phát triển ổn định, có tốc độ tăng trưởng nhanh ở các lĩnh vực: bất động sản, thương mại điện tử, mạng xã hội… Do đó, hiện nay vẫn chưa có quỹ ĐTMH theo đúng nghĩa thật sự đầu tư vào các doanh nghiệp trong giai đoạn khởi nghiệp và tiền khởi nghiệp. Mặt khác, các quy định liên quan quỹ đầu tư trong các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành (Luật Công nghệ cao, Luật Chứng khoán, Luật Đầu tư) cũng không đề cập hoạt động ĐTMH cho nên không thể áp dụng việc thành lập quỹ ĐTMH. Cơ sở pháp lý cho việc thành lập quỹ còn chưa đầy đủ, cho nên việc chuyển hóa các thành quả KH&CN vào cuộc sống còn gặp nhiều hạn chế. Theo ý kiến từ nhiều chuyên gia, ngoài vấn đề pháp lý, khó khăn hiện nay còn đến từ việc kết nối giữa người có ý tưởng với nhà đầu tư tiềm năng. Cần sự xuất hiện của Nhà nước với vai trò hỗ trợ phía “cung” ý tưởng, kết nối với phía “cầu” và xây dựng hành lang pháp lý cho hoạt động nói trên. Nhà nước có thể đóng vai trò tạo “vốn mồi” để kích thích sự hình thành và phát triển của dòng vốn ĐTMH tư nhân. Đây là kinh nghiệm của nhiều nước đi trước trên thế giới như: Hoa Kỳ, Trung Quốc, Singapo, Ấn Độ… Nhưng việc xây dựng các Quỹ ĐTMH ở mỗi nước là khác nhau, tùy thuộc vào chính sách phát triển kinh tế và pháp chế của mỗi quốc gia. Là nước có nền kinh tế thị trường phát triển và đã rất thành công trong khởi nghiệp, Hoa Kỳ vẫn phải ra một luật riêng để hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp. Đó là sáng kiến nước Mỹ khởi nghiệp (Startup America) ra đời năm 2011 nhằm tạo điều kiện nhiều hơn cho các nhà đầu tư và quỹ đầu tư tư nhân tiếp cận nguồn vốn đầu tư của Nhà nước. Viện trưởng Tạ Doãn Trịnh cho biết, hiện nay Bộ KH&CN đang chuẩn bị đề án xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp KH&CN để từng bước tạo lập môi trường tự nhiên thân thiện cho việc phát triển các doanh nghiệp khởi nghiệp KH&CN. Trong đó cần xây dựng đồng bộ cơ chế, chính sách khuyến khích ĐTMH, lồng ghép với các quy định pháp luật có liên quan đến phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ; Nhà nước cần cam kết, cùng đầu tư vào doanh nghiệp khởi nghiệp để khuyến khích dòng vốn tư nhân. Sự ra đời của những tổ chức được sử dụng đồng vốn của Nhà nước cho đầu tư khởi nghiệp sẽ là chất xúc tác để tạo ra dòng vốn ĐTMH; Nhà nước không tự đứng ra lựa chọn doanh nghiệp khởi nghiệp để đầu tư mà áp dụng phương thức lập quỹ trong quỹ. Khi đó, Nhà nước sẽ là một nhà đầu tư hữu hạn, cùng đầu tư vào các doanh nghiệp khởi nghiệp. Với sự nhạy cảm về thị trường, kinh nghiệm đầu tư và sự “cọ xát” của đồng vốn tư nhân sẽ tạo ra xác suất thành công lớn hơn trong mối hợp tác này.

Hiện nay, Việt Nam vẫn chưa có các cơ chế, chính sách cụ thể quy định việc thành lập các quỹ ĐTMH, cho nên đã hạn chế sự phát triển của nhiều doanh nghiệp có tiềm năng khởi nghiệp thành công. Bởi vậy, cần có một chính sách nhằm khuyến khích tư nhân thành lập hoặc liên kết với Nhà nước để thành lập các quỹ ĐTMH thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp KH&CN đầu tư vào các công nghệ mới, công nghệ cao. Có như vậy mới tạo môi trường hoạt động cho các doanh nghiệp khởi nghiệp và bước đầu góp phần hình thành một thị trường công nghệ hoàn chỉnh tại Việt Nam.

Nguồn: Báo Nhân dân, 12/2015.