Họ Hoàng liên gai (Berberidaceae) ở Việt Nam có 4 chi và 9 loài, phân bố chủ yếu ở vùng cao thuộc các tỉnh miền núi phía Bắc và Lâm Đồng. Theo một số tài liệu đã công bố,  9 loài trong họ này đều được dùng làm thuốc, chữa các bệnh về đường tiêu hóa, đau mắt, chữa cao huyết áp, đau ngang thắt lưng, chữa đau răng, các bệnh về gan.

Một số nghiên cứu trên thế giới về loài Hoàng liên ô rô lá dày (Mahonia bealei) cho thấy lá, thân và rễ của loài này có khả năng chống ô xy hóa và có thể ức chế sự phát triển của tế bào ung thư ruột kết ở người, alkaloid có trong dịch chiết từ rễ loài này ở nồng độ 0,25mg/ml gây ra sự ức chế quá trình gia tăng của virus cúm A1. Ngoài ra, các nghiên cứu cũng chứng minh khả năng chống ô xy hóa của các hợp chất phenolic tách chiết từ lá loài Hoàng liên ô rô lá dày.

Trong những năm gần đây, người dân ở một số tỉnh như Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng… đã khai thác mạnh một số loài trong họ này để bán, như Hoàng liên ô rô (Mahonia nepalensis DC.), Mã hồ thùy hẹp (M. leptodonta Gagnep.), Hoàng liên ô rô lá dày (Mahonia bealei (Fortune) Pynaert), Hoàng liên ba gai (Berberis wallichiana DC. và Hoàng liên gai (B. julianae Schneid.)… khiến cho mật độ và trữ lượng các loài này trong tự nhiên bị suy giảm mạnh, được đưa vào sách đỏ Việt Nam, như Hoàng liên ô rô lá dày (Mahonia bealei) - mức EN, Hoàng liên ba gai (Berberis wallichiana) - mức EN. Đến nay, ở nước ta mới chỉ có một số nghiên cứu về hóa học, hoạt tính sinh học và bảo tồn loài Hoàng liên ô rô (Mahonia nepalensis DC.) mà gần như chưa có nghiên cứu nào về đặc điểm sinh học, thành phần hóa học cũng như hoạt tính sinh học đối với hai loài Hoàng liên ba gai (Berberis wallichiana DC.) và Hoàng liên ô rô lá dày (Mahonia bealei (Fortune) Pynaert).

Trước tình hình đó, Viện Hàn lâm KHCNVN đã giao nhiệm vụ: “Nghiên cứu cơ sở khoa học cho việc bảo tồn và sử dụng hiệu quả hai loài Hoàng liên ba gai (Berberis wallichiana DC.) và Hoàng liên ô rô lá dày (Mahonia bealei (Fortune) Pynaert) thuộc họ Hoàng liên gai (Berberidaceae Juss.) ở Việt Nam”, Mã số đề tài: VAST.ĐLT.04/15-16 cho Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật thực hiện từ 1/2015-6/2017. Đề tài thuộc hướng đa dạng sinh học và các hoạt chất có hoạt tính sinh học, do TS. Bùi Văn Thanh làm chủ nhiệm.

Sau hơn 2 năm thực hiện đề tài đã thu được các kết quả sau:

Bổ sung nhiều thông tin về đặc điểm sinh học, sinh thái, phân bố… của hai loài Hoàng liên ô rô lá dày và Hoàng liên ba gai ở Việt Nam;

Xây dựng thành công bản đồ dự đoán phân bố của hai loài nghiên cứu ở Việt Nam;

Cung cấp các số liệu bước đầu về khả năng nhân giống bằng giâm hom và bằng hạt đối với hai loài được nghiên cứu. Hom giâm Hoàng liên ô rô lá dày kích thước 15cm, vào mùa đông cho tỷ lệ sống cao. Hom giâm được xử lý chất điều hòa sinh trưởng IBA với nồng độ 1500ppm cho tỷ lệ hom sống cao hơn các chất khác trong các thí nghiệm; Giâm hom Hoàng liên ba gai cho kết quả cao nhất trong các thí nghiệm là hom giữa, dài 20 cm và được xử lý IBA, 1.500ppm. Hạt của cả loài Hoàng liên ô rô lá dày và hạt loài Hoàng liên ba gai nảy mầm tốt nhất khi sử dụng hạt tươi gieo ngay, trong cát ẩm lần lượt là 78,5% và 81,17%.

Nghiên cứu thành phần hoá học của hai loài Mahonia bealeivà Berberis wallichiana. Tổng cộng 19 hợp chất được xác định từ hai loài nghiên cứu. Từ loài Hoàng liên ô rô lá dày (Mahonia bealei) đã xác định được 3 hợp chất mới là Bishexadecyl epiphyllate, 3-(4-hydroxy-3,5-dimethoxyphenyl)-3-ethoxy-2-sulfopropane-1-ol và 6α-acetoxystigmastan-3β-ol; 6 hợp chất lần đầu tiên được công bố từ loài Berberis wallichiana là Berberal, Oxyberberine, Noroxyhydrastine, 8-oxypalmatine, Berberine và 3β,6α-dihydroxy-24R-ethyl-5α-cholestane; ngoài ra còn có 3 hợp chất có mặt ở cả hai loài nghiên cứu.

Hợp chất berberin có tác dụng gây độc tế bào ung thư tiền liệt tuyến DU145 và tác dụng kháng viêm mạnh. Hợp chất 8-oxypalmatine có tác dụng mạnh trên cả 3 dòng tế bào ung thư phổi A549, ung thư vú MDA-MB-231 và ung thư tiền liệt tuyến DU145.

Đề tài đã công bố 01 bài báo trên tạp chí thuộc danh mục SCIE ; 02 bài tạp chí trong nước và 01 bài tại Hội thảo Quốc gia và đề tài hỗ trợ đào tạo 01 NCS và 03 Thạc sĩ.

Đề tài đã được hội đồng nghiệm thu đánh giá kết quả đạt loại xuất sắc vào ngày 21/12/2017.