Tác động chống suy giảm trí nhớ của các cao chiết hương nhu tía, trà xanh và nấm linh chi đã được chứng minh qua kết quả của đề tài nghiên cứu khoa học: “Khảo sát và áp dụng mô hình thực nghiệm sử dụng trimethyltin trên chuột nhắt để nghiên cứu tác dụng chống thoái hóa tế bào thần kinh và suy giảm trí nhớ” do TS. Trần Phi Hoàng Yến, Trung tâm khoa học công nghệ dược Sài Gòn thực hiện. Đề tài vừa được Sở khoa học và công nghệ TP.HCM nghiệm thu.

Tìm dược liệu quý để điều trị bệnh

Thoái hóa thần kinh (THTK) là những bệnh suy giảm tế bào thần kinh thuộc não và tủy sống, bao gồm các loại tế bào điều khiển chức năng vận động, các giác quan xử lý thông tin, và giải quyết vấn đề. Bệnh THTK gây ra sự tổn thương tế bào thần kinh hoặc lớp myelin của tế bào thần kinh, dẫn đến rối loạn chức năng hệ thần kinh trung ương. THTK được chia làm 2 loại tùy theo biểu hiện: bệnh liên quan đến chức năng vận động, như rối loạn vận động (bệnh Parkinson); bệnh liên quan đến trí nhớ, như suy giảm trí nhớ (bệnh Alzheimer).

Thông thường, sự tổn thương tế bào thần kinh bắt đầu xảy ra từ vài tháng đến vài năm trước khi xuất hiện triệu chứng. Các triệu chứng chỉ xuất hiện khi nhiều tế bào thần kinh bị chết hoặc ngừng thực hiện các chức năng. Trong số các nguyên nhân sinh bệnh như: yếu tố gia đình, gen, ô nhiễm môi trường... thì yếu tố môi trường, mà chủ yếu là các chất độc hại từ môi trường được xem là nguyên nhân gây bệnh chủ yếu và quan trọng nhất.

Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện để tìm hiểu cơ chế phân tử của bệnh THTK. Thực nghiệm đã chứng minh sự tổn thương tế bào thần kinh, dẫn đến các bệnh THTK có liên quan đến quá trình stress oxy hóa, vai trò của các cytokin tiền viêm, sự mất cân bằng giữa nồng độ cytokin và yếu tố dinh dưỡng thần kinh, sự chết tế bào theo chương trình (apoptosis) và hoại tử tế bào (necrosis) do nhiều nguyên nhân khác nhau...

Nhiều dược liệu quý đã được chứng minh có tác dụng chống oxy hóa, chống lại độc tính trên não. Chất chiết xuất từ nấm linh chi và lá trà xanh có tác dụng bảo vệ não chống lại độc tính của b - amyloid, một protein tích lũy thành các mảng trong tế bào thần kinh của bệnh nhân Alzheimer, sự tích tụ các b - amyloid gây chết tế bào thần kinh đã được chứng minh là nguyên nhân sinh bệnh Alzheimer. Hiệu lực bẫy các gốc tự do super oxid, hydrogen peroxid và tác dụng chống sự peroxy hóa lipid in vitro và in vivo của lá hương nhu tía đã được chứng minh trên não. Tuy nhiên, việc nghiên cứu, chứng minh một cách có hệ thống về tác dụng dược lý, cũng như cơ chế tác động ở mức độ phân tử của các dược liệu này trong việc bảo vệ tế bào thần kinh và tăng cường trí nhớ chưa được thực hiện ở trong, cũng như ngoài nước.

Một hướng mới cho bệnh nhân THTK

Trimethyltin (TMT) là một hợp chất hữu cơ của thiếc, có độc tính rất cao đối với thần kinh trung ương, đã được sử dụng như một công cụ nghiên cứu trong lĩnh vực nghiên cứu độc chất thần kinh trên thế giới. Tại Việt Nam, chưa có công trình nghiên cứu nào trên TMT được áp dụng. Do vậy, nghiên cứu này nhằm khảo sát các thông số của mô hình gây suy giảm trí nhớ và thoái hóa tế bào thần kinh của TMT áp dụng trên giống chuột Swiss Athino, là giống chuột nhắt trắng thường được áp dụng trong các nghiên cứu về dược lý thực nghiệm tại Việt Nam.

Nghiên cứu này đã chứng minh sự suy giảm khả năng học tập, ghi nhớ và nhận thức của chuột bắt đầu từ 3 ngày sau khi tiêm TMT, tuy nhiên, thời điểm cho sự thay đổi rõ nhất là 7 ngày (thông qua các thử nghiệm mê cung chữ Y, khám phá vật thể lạ, thử nghiệm tìm nước để đánh giá trí nhớ ngắn hạn; thử nghiệm mê cung bơi để đánh giá trí nhớ dài hạn). Thời điểm 2 ngày sau khi tiêm TMT cho kết quả về thay đổi nhiều nhất về mô học cũng như các chỉ số hóa sinh đánh giá tình trạng stress oxy hóa tế bào, sự thay đổi hệ thống glutathion nội sinh ở vùng hồi hải mã não chuột thực nghiệm. Sự tổn thương được đánh giá thông qua phương pháp nhuộm sử dụng phẩm nhuộm tím cresyl, các tế bào não vùng hồi răng chết co cụm lại được nhìn thấy rõ trên kính hiển vi. Điều này chứng tỏ, TMT gây ra stress oxy hóa tế bào, là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến sự tổn thương và làm chết tế bào não, đặc biệt là ở vùng hồi răng, thuộc hồi hải mã não chuột nhắt trắng.

Tác động chống suy giảm trí nhớ của các hợp chất NL197, các cao chiết hương nhu tía, trà xanh và cao chiết nấm linh chi đã được chứng minh qua tất cả các thử nghiệm hành vi trong nghiên cứu này, cũng như các thử nghiệm hóa sinh. Bên cạnh đó, các hợp chất và cao chiết thử nghiệm cũng được chứng minh có khả năng cải thiện sự giảm tín hiệu protein chuyển nhân phosphor-CREB và phosphor-ERK1/2 do TMT.

Nghiên cứu này cũng đã chứng minh tác động chống thoái hóa tế bào thần kinh của các hợp chất thử nghiệm. Bằng khảo sát mô học, thông qua đánh giá mức độ gây chết tế bào thần kinh và các thử nghiệm đánh giá các sản phẩm của sự stress oxy hóa tế bào hoặc thông qua việc định lượng các chất chống oxy hóa của tế bào (hệ thống glutathion), tác giả đã chứng minh các hợp chất NLI97, cao chiết hương nhu tía, trà xanh và nấm linh chi đều có khả năng làm giảm số lượng tế bào chết, và trên các hình có thể nhận thấy các khoảng trống tế bào ít hơn khi so với nhóm chỉ tiêm TMT. Ngoài ra, các thử nghiệm hóa sinh (làm giảm hàm lượng MDA, PC; làm tăng GSH/GSSG) cũng cho kết quả phù hợp với kết quả khảo sát mô học, chứng tỏ khả năng chống stress oxy hóa tế bào là một trong những con đường quan trọng giúp chống lại sự tổn thương tế bào thần kinh trên mô hình chuột nhắt.

Nguồn: Khoa học phổ thông